Sucha Beskidzka, to 10 tys. miasto powiatowe położone w śródgórskiej, beskidzkiej kotlinie u ujścia rzeki Stryszawki do Skawy. W 2005 r. Sucha obchodziła jubileusz 600-lecia swego istnienia. Początki zasiedlenia i zagospodarowania kotliny suskiej wiążą się z akcją kolonizacyjną książąt oświęcimskich. wedle przekazów źródłowych, w 1405 r. Jan II, Książę Oświęcimski wydał przywilej, w którym zezwalał niejakiemu Strzale na lokację w tym miejscu osady. Skąpe dokumenty źródłowe niewiele jednak mówią o tym najwcześniejszym okresie dziejów Suchej. Strzałowie pozostawali jej właścicielami prawdopodobnie przez kilkadziesiąt lat, następnie, w 2.poł xv w. Sucha przeszła w ręce słupskich. w 1554 r. Stanisław Słupski sprzedał Suchą złotnikowi krakowskiemu Gaspare Castiglione, który po uzyskaniu nobilitacji szlacheckiej przybrał od swojej posiadłości polskie nazwisko – Kasper Suski. Z osobą Kaspra Suskiego wiąże się budowa zamku, który miał stać się na kilkaset kolejnych lat głównym ośrodkiem administracyjnym, gospodarczym i kulturalnym okolicznych terenów. Doszło do tego za czasów kolejnych właścicieli Suchej, Komorowskich, którzy na początku XVII w. skupiali w swych rękach znaczne obszary ziemskie w okolicach Suchej i na Żywiecczyźnie. Po ich podziale w 1608 r. zachodnia część trafiła w ręce Piotra Komorowskiego i aż do 1939 r. jako tzw. „państwo suskie” pozostawała w rękach prywatnych właścicieli, którymi – po Komorowskich – były inne znane polskie rody: Wielopolskich, Branickich i Tarnowskich.
Wiek siedemnasty stanowi okres szybkiego rozwoju dominium suskiego. Piotr Komorowski założył w Suchej parafię a w latach 1613 – 1614 wybudował i bogato uposażył kościół. Również wiele starań poświęcił rozbudowie dawnego dworu obronnego Kaspra Suskiego, tworząc okazałą rezydencję magnacką. W tym okresie powstały także w Suchej: huta szkła, młyn wodny, browar, suszarnia chmielu, gorzelnia, kuźnia żelaza i miedzi.
W latach 1693 – 1726 panią zamku suskiego była Anna Konstancja Wielopolska, która dała się poznać jako sprawna administratorka swoich włości. Przeprowadziła bowiem reformę administracyjną „państwa suskiego” . W wieku XVIII, Sucha pod rządami Wielopolskich przeobraziła się z osady typowo rolniczej w osadę targową, na podstawie przywilejów otrzymanych od króla polskiego a następnie po 1772 roku od cesarza austriackiego. Przywileje te zezwalały na organizowanie jarmarków, dzięki którym Sucha stała się znanym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym Podbeskidzia.
W latach 1769 – 1772, Sucha i okolice stały się terenem wzmożonych działań wojennych wojsk konfederatów barskich z wojskami rosyjskimi. Pod koniec XVIII wieku, Sucha liczyła około 3 tyś. Mieszkańców.
W ostatnich latach panowania Wielopolskich rozbudowano i zmodernizowano hutę żelaza tzw. „Kuźnice Suskie”, znajdujące się w centrum osady. W 1843 roku dobra suskie wykupili od Wielopolskich Braniccy herbu Korczak. Lata czterdzieste XIX w., były dla mieszkańców Suchej jednym z najcięższych okresów w historii. Obfitowały bowiem w powodzie i epidemie, które stały się główną przyczyną klęsk i nieurodzajów.Do około 1880 r. w Suchej działały huty żelaza, a w latach 80-tych XIX stulecia po uruchomieniu tzw. linii transwersalnej kolei, wiodącej z Żywca przez Nowy Sącz do husiatynia, Sucha stała się ważnym węzłem kolejowym w miejscu odgałęzienia się trasy do Krakowa. Wówczas właścicielami miejscowości byli już Braniccy, z których nazwiskiem wiąże się powstanie wspaniałego zbioru biblioteczno-muzealnego na zamku, w swoim czasie jednej z największych bibliotek prywatnych na ziemiach polskich. Zbiory te niestety uległy podczas II wojny światowej częściowo zniszczeniu, pozostała część weszła w skład różnych bibliotek i muzeów na terenie kraju.
Ostatnie ćwierćwiecze ubiegłego stulecia można określić jako okres ożywienia gospodarczego. Rozbudowano Suski Browar, a w 1883 roku otwarto linię kolejową Sucha – Żywiec, natomiast w rok później linię Kraków – Sucha – Nowy Sącz. Sucha stała się więc ważnym węzłem kolejowym – a kolej poza rolnictwem była jednym z głównych źródeł utrzymania mieszkańców. W 1886 roku powstał tartak, przy którym założono straż ogniową. Ukoronowaniem tego okresu było nadanie Suchej w 1896 roku praw miejskich. W latach 1895 – 1907 wzniesiono nowy kościół, a w roku 1910 otwarto Bank Spółdzielczy. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, w czasach dwudziestolecia międzywojennego Sucha kilkakrotnie zmieniała swą przynależność administracyjną, wchodząc kolejno w skład powiatów:
Żywieckiego, Makowskiego i Wadowickiego. W 1922 roku dobra Suskie drogą wiana przeszły na Tarnowskich. Właścicielem zamku był wówczas hrabia Juliusz Tarnowski, syn Anny z Branickich Tarnowskiej.Przed I wojną światową a także w okresie powojennym w Suchej rozwijały się instytucje kulturalno – oświatowe. Działały: Towarzystwo Oświaty Ludowej, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Towarzystwo Szkoły Ludowej, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej i Męskiej oraz harcerstwo. W latach trzydziestych najwięcej osób zatrudniały: węzeł PKP, tartak, browar, fabryki Rudolfa Edwarda Fortunów – „Robot” (200 osób) i „Walor”. W 1939 roku Sucha liczyła około 6.200 osób. Dnia 3 września 1939 r. do Suchej, od strony Żywca wkroczyły wojska hitlerowskie. Miasto zostało wcielone do Rzeszy jako graniczna miejscowość, ponieważ sąsiedni Maków Podhalański znajdował się już w granicach Generalnego Gubernatorstwa.. Wojna przyniosła zagładę około 500-osobowej społeczności żydowskiej zamieszkującej Suchą.
W latach powojennych miasto zdecydowanie zmieniło swoje oblicze. Powstał stadion sportowy, a później osiedle mieszkaniowe Na Stawach, które wraz z wybudowanym jako pierwszym osiedlem Beskidzkim, stanowi największe skupisko mieszkalne w Suchej. Obok budownictwa komunalnego i spółdzielczego prężnie rozwijało się też budownictwo indywidualne. Rozwinęły się nowe gałęzie przemysłu. Powstała Babiogórska Fabryka Mebli, Zakłady Przetwórstwa Owocowo – Warzywnego, Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego, GS Samopomoc Chłopska. Powstała sieć szkół podstawowych, zawodowych i średnich.
W okresie powojennym, w latach 1956-75 na mapie administracyjnej kraju po raz pierwszy pojawił się Powiat Suski, a w wyniku reformy administracyjnej
przeprowadzonej w 1975 r. miasto zostało włączone do nowo utworzonego województwa bielskiego. W 1964 r. do tradycyjnej, dawnej nazwy miasta, dodano oficjalnie drugi człon – „Beskidzka”, jednoznacznie identyfikujący miejsce jego położenia na mapie Polski. W 1983 roku zakończono budowę szpitala rejonowego, wokół którego powstało nowe osiedle mieszkaniowe.Również we współczesnym wyglądzie miasta zachodzą zasadnicze zmiany. Przykładem może być powstały w centrum na terenie po zamkniętym tartaku i bazie PKS-u, nowoczesny pasaż handlowo – usługowy, kryta pływalnia, hale sportowe, obiekty infrastruktury komunalnej. Od 1 stycznia 1999 r. Sucha Beskidzka znów jest miastem powiatowym, zgodnie z tradycjami historyczno-kulturowymi wchodząc w skład województwa małopolskiego.
Tekst i zdjęcia ze strony http://sucha-beskidzka.pl/
Działania zbrojne czasów konfederacji barskiej nie ominęły także Suchej i najbliższej okolicy, co wiąże się ściśle z faktem, że w pobliskiej Lanckoronie mieścił się jeden z najważniejszych ośrodków wojsk Rycerzy Maryi, jak często zwano konfederatów. Warto dodać, że starostą lanckorońskim był wówczas Jan Józef Wielopolski, syn właściciela „państwa suskiego” Jana Wielopolskiego, a później, w latach 1773–1774, także „pan na suskim zamku”. Ze względu na bliskość twierdzy lanckorońskiej na terenie Suchej i w jej sąsiedztwie stoczono kilka potyczek i bitew. 27 lipca 1769 r. w okolicach Makowa Rosjanie pod dowództwem majora Gendre pokonali konfederatów, pozostawiając na placu boju ok. 200 poległych. W tym okresie walki toczyły się także w rejonie Jachówki, pomiędzy Suchą i Grzechynią, a także na pograniczu Suchej i Stryszawy. W tej ostatniej potyczce miało zginąć ok. 70 konfederatów. W następnych latach w Suchej stacjonował oddział powstańców. Suski regiment huzarów pod dowództwem pułkownika Szyca wziął udział w kluczowej bitwie pod Lanckoroną 22 czerwca 1771 r. Rozproszone oddziały powstańcze stoczyły niedługo później jeszcze kilka potyczek z Moskalami.
Najbardziej znaną pamiątką konfederacji barskiej na terenie Suchej Beskidzkiej jest tzw. kaplica Konfederacka na SUCHA BESKIDZKA górze Jasień, wznoszącej się na północ od miasta. Została ona zbudowana prawdopodobnie ok. 1773 r., według tradycji – przez samych konfederatów ocalałych z potyczek z Moskalami. Kaplica jest wzniesiona z kamienia łamanego na planie prostokąta z wieżą zakończoną tzw. latarnią. Wieża i dach kaplicy są pokryte gontem. Od ponad dwustu lat kaplica konfederacka jest nierozerwalnie związana z patriotycznymi i niepodległościowymi tradycjami Suchej. W dobie PRL-u odprawiano tutaj nabożeństwa inicjowane przez działaczy NSZZ „Solidarność” w intencji odzyskania wolności, a i dzisiaj podczas świąt narodowych 3 maja i 15 sierpnia sprawowane są tutaj msze święte w intencji Ojczyzny. Do kaplicy prowadzi z parku zamkowego ścieżka, oznakowana niebiesko-białymi znakami miejskiego szlaku historycznego. W Suchej Beskidzkiej są też inne pamiątki związane z konfederacją. Melodię Pieśni konfederatów barskich do wiersza Juliusza Słowackiego z dramatu Ksiądz Marek wygrywa co 6 godzin elektroniczny kurant, umiejscowiony w mechanizmie zegara wieży zegarowej suskiego zamku. Na terenie dawnego cmentarza przykościelnego w Suchej, na lewo od głównej bramy, znajduje się niewielka symboliczna mogiła poświęcona konfederatom, którzy zginęli w tych stronach w roku 1771. Na terenie miasta znajduje się ulica dedykowana konfederatowi Maurycemu A. Beniowskiemu, a pod górą Jasień – ulica Konfederatów Barskich.
Tekst Barbara Woźniak
Na terenie Suchej Beskidzkiej została postawiona
tablica informacyjna Małopolskiego Szlaku Konfederacji Barskiej.
Została ona umieszczona na terenie parku przylegającego
do budynku renesansowego zamku
