Miejsca związane z Konfederacją Barską w Krakowie
1. Rynek Kleparski (Kleparz był wtedy osobnym od Krakowa miastem)
20 czerwca 1768 r. zawiązano na Rynku Kleparskim Konfederację Województwa Krakowskiego, której marszałkiem został Michał Czarnocki
2. Barbakan
Na budynku tej fortyfikacji znajduje się tablica, z której można się dowiedzieć, że członek Bractwa Kurkowego, pasamonik Marcin Oracewicz
22 czerwca 1768 r. miał strzelać do dowódcy wojsk rosyjskich guzem z żupana
DNIA 22 CZERWCA 1768 ROKU
MARCIN ORACEWICZ
MIESZCZANIN I PASAMONIK KRAKOWSKI
STRZAŁEM Z MURÓW MIASTA ZABIŁ
PUŁKOWNIKA ROSYJSKIEGO, SKUTKIEM
CZEGO ROSYANIE DNIA TEGO OD MIASTA
ODSTĄPILI 1897
Marcin Oracewicz (ur. ok. 1720 w Lubowli (obecnie Słowacja) – 1789 w Krakowie) został obywatelem Krakowa w 1745 r. W latach 1747–1775 mieszkał i prowadził warsztat pasamonika w Szarej Kamienicy na Rynku Głównym. 22 czerwca 1768 r. w czasie konfederacji barskiej bronił miasta. Według relacji o. Wincentego Wytyszkiewicza OFM:
…Kiedy jednak strzały armatnie nie zdołały bramy wybić… Panin [w rzeczywistości podpułkownik Bock] szukał sposobu i miejsca wedle Bramy Floriańskiej, jeżdżąc na koniu ze swymi oficerami, ukazując miejsca muru szpadą – w które by bombardować mieli. Natychmiast spostrzegłszy jeden z obywatelstwa, będący na murze mieszczanin Marcin Oracewicz, kunsztu pasamoniczego, nabiwszy sztuciec, ugodził Panina w piersi, lecz ten będąc pod kamizelką uzbrojony zbroją, nic mu nie szkodziło. Poznawszy być uzbrojonego wodza Oracewicz, nabiwszy powtórnie broń, mierzył do głowy, co jak tylko kapelusz jego trafiwszy i przestrzeliwszy Panin oddał dzielnemu strzelcowi ukłon. Marcin Oracewicz tak po dwa razy omylon i chybionym zostawszy, nie omieszkał trzeci raz sztućca swego nabić – jak inna wiadomość podaje, guzikiem od żupana – i mierząc ku głowie trafił w zęby i zwalił Panina z konia. Officyerowie widząc porażonego śmiertelnie generała swego, a chcąc go ratować na ziemi, przez gęsty ogień z murów od obywatelstwa legło przy nim dwóch officyerów z kilkunastu gemejnymi. Między poległymi oficerami był major Keith, liczba zaś zabitych żołnierzy wynosiła 27. Rosyanie, straciwszy przy tym szturmie swojego wodza, odciągnęli zaraz od miasta, udając się do Czyżyn, dziedzicznych dóbr księży Cystersów mogilskich. Zabrali także zwłoki poległych oficerów i pochowali je w ogrodzie Steinkellerowskim, gdzie dzisiaj ogród strzelecki. w: A. Chmiel, Marcin Oracewicz, mieszczanin krakowski, Kraków 1897, „Biblioteka Krakowska”
3. Brama Floriańska
Miejsce związane z obronnością miasta oraz z drogą prowadzącą do niego, kiedy było jeszcze otoczone murami. Czasy konfederacji wiązały to miejsce z obroną miasta, przemarszami wojsk rosyjskich i oddziałów polskich.
4. Park Strzelecki
W Parku Strzeleckim znajdowała się mogiła oficerów poległych w utarczce pod Barbakanem. W 1889 r. podczas ekshumacji szczątków żołnierzy rosyjskich poległych w 1768 r. znaleziono jedną czaszkę z głęboką raną postrzałową pod lewym okiem co potwierdza relację o zabiciu przez Marcina Oracewicza rosyjskiego oficera. Przy budynku Celestatu znajduje się pomnik -popiersie Marcina Oracewicza z 1890 r. W 2018 roku w Parku Strzeleckim postawiona została tablica Małopolskiego Szlaku Konfederacji Barskiej
5. Kościół Mariacki i Rynek Główny
Nastąpiło zaprzysiężenie władz Konfederacji Województwa Krakowskiego
i władz miejskich na wierność Konfederacji a w Kościele Mariackim miała miejsce msza św. w intencji Ojczyzny. Podczas oblężenia Krakowa przez wojska rosyjskie obeszła procesja z obrazem Matki Bożej Łaskawej.
6. Krzysztofory
Budynek stał się miejscem zamieszkania ale i sztabem dla marszałków Konfederacji podczas drugiego pobytu konfederatów w Krakowie (IX-XI 1769)
7. Planty przy klasztorze oo.Reformatów
W miejscu tym 41 konfederatów wziętych do niewoli pod Wieliczką, sypało rosyjskie szańce
8. Klasztor oo.Karmelitów na Piasku
W budynkach klasztornych ukrywano broń konfederatów i kosztowności z Tyńca, 31 III 1770 r. pokonano pikietę kozacką
9. Ratusz miejski (Rynek Główny)
W 1770 r. płk Drewicz zamienił Salę Kupiecką na cerkiew prawosławną oraz nakazał ustawienie 2 dzwonów przywołujący wyznawców prawosławia na nabożeństwa
10. Kamienica pod św. Janem Kapistrantem (Rynek Główny 26)
19 sierpnia 1768 r. w kamienicy zamieszkał płk Stefan Apraksin, zdobywca Krakowa. Od listopada 1769 r. stacjonował pułk Iwana Drewicza
11. Klasztor braci kapucynów oraz Krzyż Konfederatów
Wybuch konfederacji barskiej zmobilizował braci kapucynów do pomocy powstańcom. Podczas oblężenia miasta przez wojska rosyjskie w klasztorze schroniło się wielu mieszkańców przedmieść a w Domku Loretańskim powstał szpital. 12 sierpnia 1768 r. Rosjanie wtargnęli do klasztoru, ranili bagnetami zakonników oraz świeckich tam znajdujących się, wielu spośród nich umarło. Z tereny klasztoru Moskale ostrzeliwali Kraków, ale i konfederaci strzelali w stronę klasztoru. 15 sierpnia jedna z kul konfederackich wpadła do świątyni, gdzie znajduje się do dziś . Przed świątynią braci kapucynów znajduje Krzyż Konfederatów postawiony na mogile konfederackiej.
12. Figura Matki Bożej Łaskawej
Figura Matki Boskiej Łaskawej została ufundowana przez Mariannę Sokołowską matkę konfederata barskiego Mariana Sokołowskiego, który został uznany za zmarłego po jednej z potyczek z Moskalami w 1768 roku i pochowany w mogile grupowej na cmentarzu kościoła Mariackiego. W nocy udało mu się wygrzebać dzięki Matce Boskiej Łaskawej. Sokołowski wkrótce zginął, ale zdążył we śnie poprosić matkę aby postawiła w Krakowie figurę Matki Boskiej Łaskawej. Wykonał ją kamieniarz Jan Krzyżanowski. Pierwotnie ustawiona była przy bramie cmentarza przy kościele Mariackim, po likwidacji cmentarza zakupili ją bracia kapucyni i ustawili u wylotu ulicy Kapucyńskiej a obecnie znajduje się na Plantach u końca ulicy Jagiellońskiej przy budynku Collegium Novum
13. Pałac Wielopolskich
W Nowy Rok 1770 konfederaci zrobili okrutny prezent płk Drewiczowi, pozostawiając przed murami worek z ciałem zamarzniętego kozaka -zwiadowcy
14. Wawel
Na początku lutego 1772 r. konfederaci z komendantem Tyńca Klaudiuszem Gabrielem de Choisy postanowili zdobyć Wawel. Akcja się powiodła, a zaskoczeni i wyrzuceni ze wzgórza Rosjanie próbowali odzyskać zamek, jednak długi czas bezskutecznie. 26 kwietnia z powodu braku pożywienia konfederaci zdecydowali się skapitulować.
15. Brama Grodzka (Nowa)
Na końcu ulicy Grodzkiej przy Wawelu znajdowała się Brama Nowa, która była kilkakrotnie atakowana przez Rosjan Poddano ją 17 sierpnia 1768 r.
16. Tyniec
Od kwietnia 1769 r. do klasztoru tynieckiego zaczęli przybywać konfederaci, którzy ufortyfikowali go a następnie odpierali liczne ataki kolejnych wojsk rosyjskich. Po ciężkich zniszczeniach i pożarze kościoła obrońcy poddali się w lipcu 1772 r. Austriakom. Konfederaci zostali odprowadzeni do Skawiny przez wojska austriackie, które ochroniły ich przed wojskami rosyjskimi
Kraków w II połowie XVIII w. – chociaż wciąż był symbolem dawnej świetności Rzeczypospolitej – to jednak coraz bardziej podupadał. Niszczały mury miejskie, w ruinę popadały kamienice, a nawet Wawel był zaniedbany. Konfederacja barska uczyniła z Krakowa miejsce, ku któremu znowu zwróciły się oczy całej Rzeczypospolitej. Jednak i ona przyniosła miastu zniszczenie. Kraków był dwukrotnie w rękach konfederatów w 1768 r. (od czerwca do sierpnia) i 1769 r. (od września do listopada), a Wawel dodatkowo od lutego do kwietnia 1772 r. Na Ziemi Krakowskiej zawiązanie konfederacji nastąpiło 21 czerwca 1768 r. na Rynku Kleparskim, to jest poza ówczesnym Krakowem. Wkrótce ogarnęła ona całe trójmiasto (Kraków, Kleparz, Kazimierz) i jego okolice. Po chwilach entuzjazmu konfederaci zaczęli się przygotowywać do obrony dawnej stolicy, w czym pomagało gorliwie Bractwo Kurkowe. Nazajutrz Rosjanie przemieścili się pod Barbakan, a według podań, brat kurkowy pasamonik Marcin Oracewicz miał popisać się trafnym strzałem do dowódcy jednego z oddziałów rosyjskich Iwana Panina. W Parku Strzeleckim archeolodzy natrafi li na pochówki rosyjskich oficerów, wśród których szczątki jednego można utożsamić z płk. Paninem. Ataki wroga na miasto oraz wypady polskich oddziałów poza mury skutkowały potyczkami na przedmieściach, m.in. na Prądniku (18 lipca), między Wesołą a Piaskami (23 lipca), na Krzemionkach (26 lipca). Od końca lipca Rosjanie KRAKÓW rozpoczęli regularne oblężenie miasta, od czasu do czasu bombardując je i niszcząc przedmieścia. Negocjacje z dowódcą rosyjskim Apraskinem nie przynosiły rezultatu, a kolejne zniszczenia skłoniły konfederatów do kapitulacji 17 sierpnia 1768 r. Marszałek Konfederacji Ziemi Krakowskiej Michał Czarnocki trafi ł do niewoli, a potem na Sybir. Władze Krakowa kilka dni później (22 sierpnia) odstąpiły od Konfederacji i złożyły przysięgę wierności królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu. Rozpoczęła się pierwsza rosyjska okupacja Krakowa. Teraz to konfederaci prowadzili działania zaczepne na przedmieściach. 3 września 1769 r. wojska rosyjskie opuściły miasto, a konfederaci dwa dni później ponownie zajęli Kraków przebywając w nim do 8 listopada 1769 r. Na wieść o zbliżaniu się wojsk Iwana Drewicza konfederaci opuścili miasto, aby nie narażać go na zniszczenia. Następnego dnia wojska rosyjskie weszły do Krakowa i rozpoczęły drugą okupację miasta. Drewicz okazał się człowiekiem wyjątkowo okrutnym, bezwzględnym i nieokrzesanym, dlatego okres jego władzy nad miastem odznaczał się terrorem, gnębieniem, upokarzaniem i wyzyskiem mieszkańców. Na początku lutego 1772 r. konfederaci z komendantem Tyńca Klaudiuszem Gabrielem de Choisy postanowili zdobyć Wawel. Akcja się powiodła, a zaskoczeni i wyrzuceni ze wzgórza Rosjanie próbowali odzyskać zamek, jednak długi czas bezskutecznie. 26 kwietnia z powodu braku pożywienia konfederaci zdecydowali się skapitulować. W wyniku działań wojennych Kraków wiele ucierpiał, a niemiecki podróżnik Johann Georg Forster tak pisał w 1784 r.: Kraków jest smutnym i opustoszałym miastem (…) Wszystkie domy są od frontu podziurawione kulami…
Tekst Piotr Boroń
