Krynica-Zdrój istniała już przed 1547 r. o czym świadczy przywilej nadania sołectwa w tej miejscowości dla Danka z Miastka (dzisiaj Tylicz). Rozwój miasta w okresie późniejszym wiąże się już z odkryciem w XVII w. leczniczych wartości źródeł mineralnych. Zaczątkiem uzdrowiska był zbudowany w 1794r. „Mały domek”, który od 1804 r. pomieścił pierwsze zakłady kąpielowe. W 1807 r. Krynica-Zdrój została nazwana urzędowo zdrojem kąpielowym i zaczął tu wkrótce ordynować pierwszy lekarz. Wielką erę Krynicy-Zdroju jako uzdrowiska rozpoczęła w 1856 r. działalność Józefa Dietla – profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, uznawanego za ojca polskiej balneologii. Już od 1858 r. stosowano tu kąpiele borowinowe, a kontynuatorzy dzieła Dietla przyczynili się do rozwoju technicznego uzdrowiska. W tym okresie powstały takie obiekty jak Stare Łazienki Mineralne, Stare Łazienki Borowinowe, Dom Zdrojowy, drewniana Pijalnia Główna z deptakiem, liczne pensjonaty i Teatr Modrzewiowy . Do rozwoju uzdrowiska przyczyniło się również wybudowanie w 1876r. linii kolejowej do Muszyny, przedłużonej w 1911 r. do Krynicy-Zdroju. W końcu wieku XIX Krynica-Zdrój była modnym i elitarnym miejscem pobytu i spotkań wielu sławnych Polaków (bywali tu m.in. J. Matejko, A. Grottger, H. Sienkiewicz, J.I. Kraszewski). W okresie międzywojennym przebywali tu również: L. Solski, H. Modrzejewska, W. Reymont, J. Tuwim, K.I. Gałczyński, J. Kiepura. Do częstych pobytów Kiepury w Krynicy-Zdroju nawiązują organizowane obecnie festiwale nazwane jego imieniem. W Teatrze Modrzewiowym (który niestety spłonął w 1943 r.) występowali L. Solski i H. Modrzejewska. Krynica-Zdrój znana jest z twórczości malarza prymitywisty Nikifora zwanego Krynickim.
Po I wojnie światowej uzdrowisko przejęły władze polskie. Odrestaurowano wtedy część obiektów i wybudowano wiele nowych np. Nowe Łazienki Mineralne, pensjonat Lwigród, Nowy Dom Zdrojowy. Zbudowano też schronisko na Jaworzynie Krynickiej i kolejkę na Górę Parkową, stadion zimowy oraz tor saneczkowy. Krynica-Zdrój stała się również ośrodkiem sportów zimowych, odbyły się tu m.in. Mistrzostwa Europy w saneczkarstwie i Mistrzostwa Świata w hokeju na lodzie. W 1919 roku na wczasy lub leczenie przybyło do Krynicy 10 tysięcy osób, a w 1938 roku liczba ta wzrosła do 40 tysięcy rocznie. Druga wojna światowa i okres okupacji przerwały rozwój uzdrowiska. Po wojnie nastąpiła rozbudowa kurortu, powstały nowe sanatoria branżowe, efektowny zakład przyrodoleczniczy, Pijalnia Główna z salą koncertową, korty tenisowe, boiska. Krynica-Zdrój stała się największym kurortem w zespole uzdrowisk krynicko-popradzkich.
Tekst ze strony http://www.krynica-zdroj.pl
Teren dzisiejszej gminy Krynicy-Zdroju był areną wielu wydarzeń z czasów konfederacji barskiej. O ważnej roli tego rejonu decydowało między innymi to, że tutaj przebiegała granica z państwem Habsburgów, które w pierwszej fazie sprzyjało działaniom konfederackim. Przychylność austriacka w tym czasie wyrażała się najdobitniej w funkcjonowaniu na jej terytorium, w pobliskim Preszowie, głównej władzy konfederackiej, czyli Generalności. Zdarzało się nawet, że dowódcy jeździli na wspólne narady lub spotkania z władzami austriackimi. Za formalny początek Konfederacji Barskiej na Sądecczyźnie uznaje się datę 30 czerwca 1768 r., gdy okoliczna szlachta na zjeździe w Piwnicznej zdecydowała się zrzeszyć i obrała na przywódcę rotmistrza Marcina Leszczyńskiego. Znamienny jest udział szlachty sądeckiej w walkach o Kraków, którym konfederaci władali od czerwca do sierpnia 1768 r. Na wiosnę 1769 r. konfederaci zbudowali umocnienia koło Muszynki z inicjatywy Teodora Wessla, które wykonane zostały przez oddziały Józefa Bierzyńskiego. Są one do dziś atrakcją turystyczną i dają wyobrażenie o siłach i walkach konfederackich. Dowódcami na tym terenie byli: Józef Miączyński, Józef Bierzyński oraz Kazimierz Pułaski. Przebywali tu marszałkowie różnych ziem, ściągała szlachta tak spod Krakowa, jak i Sandomierza, a nawet z Ziemi Sieradzkiej. W szeregi konfederackie wstępowała też ochotniczo okoliczna ludność, a miasteczka i dobra szlacheckie zostały zobligowane do wystawienia po jednym żołnierzu (z żołdem) z każdych dziesięciu gospodarstw chłopskich. W marcu 1769 r. konfederaci z Muszynki z Józefem Bierzyńskim na czele próbowali zdobyć Starą Lubowlę, będącą wówczas w posiadaniu Kazimierza Poniatowskiego (brata królewskiego). Z Lubowli pochodził Marcin Oracewicz, słynny krakowski konfederat. W maju 1769 r. konfederaci z Muszynki stoczyli potyczkę pod Grabiem, a z początkiem września opuścili umocnienia i przenieśli się w okolice Nowego Sącza, czasami szukali tu jednak schronienia. Wspomogli też licznie drugie zajęcie Krakowa przez konfederatów (wrzesień–listopad 1769). 26 września 1769 r. przybył do fortyfikacji oddział Kazimierza Pułaskiego po wyprawie litewskiej. Wówczas odbyło się także w tych okopach sławne głosowanie na marszałka generalnego Konfederacji Marcina Krasickiego. Właśnie jego poparł Kazimierz Pułaski. W lipcu 1770 r. w okopach ponownie stacjonował Kazimierz Pułaski ze swoim wojskiem, stąd poszedł na Wysową, a następnie udał się do Częstochowy, gdzie z Jasnej Góry uczynił twierdzę. Działalność konfederatów na terenie Krynicy i okolic została upamiętniona przez dra Franciszka Kmietowicza i jego współpracowników przy górze Huzary usypaniem kopca Kazimierza Pułaskiego i postawieniem na nim obelisku. Odsłonięcie pomnika nastąpiło 25 sierpnia 1929 r. W 1963 r. utworzono rezerwat przyrodniczo-historyczny, obejmujący okopy w Muszynce.
Tekst Piotr Boroń
